Sünnetsiz İslam olur mu?

Sünnet, Kur’an’ın anlaşılması açısından vazgeçilmez bir kaynaktır. Sünnet olmazsa, tek kaynak Kur’an olacak demektir. Bu durumda Kur’an’da olmayan meseleleri, “Allah’a ve Resulü’ne döndürün” emrinin aksine akılla çözmeye çalışacağız! Bu da Resul’e, hüküm koymayı çok gören, hatta şirk kabul edenler açısından akıllarıyla hüküm verecekleri anlamına gelir! Elbette Kur’an ve sünnetin akla açtığı bir alan vardır. Bu ayrı bir şey. Ama akla alan açmadığı konularda bile biz aklımızla hüküm inşa edeceğiz. Zira başka yolu yoktur. İşte bundan dolayı ittiba edildiğinde sünnet, hükmü verilen konularda tartışmaları bitiren bir delildir. Hevasına tabi olanların bunu kabul etmemeleri kendilerinin bileceği bir şeydir. Burada özellikle hiç kimsenin normal şartlarda itiraz edemeyeceği örnekler üzerinden sünnetin fonksiyonuna dikkat çekmek istiyorum.

NESİLLER BOYU SÜREGELEN UYGULAMA

Sünnetin tespitinin bir yolu haber-i vahid ise; diğer yolu da haber-i tevatürdür. Mesela şefaat, kabir azabı, nuzul-i İsa böyle bir haber-i tevatürdür. Ama burada tevatürün çok önemli bir başka boyutu daha vardır. Bu da “amelî tevatür”dür, yani “nesiller boyu süregelen uygulama”dır. O kadar ki, bu amelî sünnet ve uygulamalar olmasa Kur’an’ı anlamak ve yaşamak mümkün olmaz. Bugün Kur’an’ı anlamaya çalışırken lafızlara zorlama manalar vermenin arkasında yatan sebeplerden biri de Hz. Peygamber ve sahabeden beri gelen “uygulama”yı göz ardı etmektir. Bu uygulamayı dikkate almazsak sadece ayeti yanlış anlamış olmayız, onu modern bir takım görüşlere de uydurmuş oluruz. Şimdi uygulamalardan örnekler vermek istiyorum:

Allah, “Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah’ın zikrine koşun. Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın” (Cuma, 9-10) buyurur. Cuma namazına koşmakla ilgili açık bir emir vardır. Tabii bu koşmak bildiğimiz koşmak değil, “işinizi bırakın, acele ederek cumaya yetişin” demektir. Bu ayrı bir konu. Ayette “Ey iman edenler” şeklinde umumi bir ifade kullanıldığına dayanarak bugün kadın ve erkeğe cuma namazı kılmanın farz olduğunu söyleyenler vardır. Bu görüş, tamamen modern şartlanmışlıkla sözde kadını toplumsallaştırmanın yöntemlerinden biridir. Bir şeye farz demek ciddi bir durumdur. Evet, kadınlar cuma namazına katılabilir, vaaz, sohbet dinleyebilir. Ancak bu farz mıdır? Hayır. Bunu nereden anlıyoruz? Konuyla ilgili bir hadis olsa da (Ebû Dâvûd, Salat, 208) asıl “uygulama”dan bunu anlıyoruz. Ümmetin alimleri, Peygamber ve sahabeden bu yana “uygulama”yı görmüş ve kadınlara cumanın farz olmadığını tespit etmiştir. Bid’at fırkalar dahil, buna itiraz eden bir Allah kuluna da rastlanmamıştır.

EMRİ FARZ OLMAYANI NASIL ANLAYACAĞIZ?

Bir de cuma hutbesi vardır. Kur’an’da böyle bir şey geçmez. Bugün maalesef buna dayanarak cuma hutbesinin siyasi bir propaganda aracı, dolayısıyla uyduruk bir şey olduğunu iddia edenler vardır. Bugün Şii dünyasında dahi bu uygulama yaşamaktadır. O halde Sünni’siyle bid’at fırkasıyla ümmetin bir bütün olarak Peygamber’den (sav) bu yana yaşattığı, uyguladığı ve bugüne taşıdığı bir amel nasıl uyduruk bir şey olabilir?! Buna dahi uyduruk diyebilen bir zihniyet başka neye demez ki! Acaba bu zihniyetin elinde uyduruk olmayan bir şey kalır mı ki?! Diğer taraftan elbette cuma hutbesinin siyasi tarafı vardır. Orada ümmetin sorunları dile getirilir. Gayrimüslimlere veya İslam düşmanlarına karşı nasıl tavırlar takınılacağı anlatılır, böylece İslam ümmeti bilinçlendirilir.

Yukarıdaki ayette ayrıca “Namaz kılınınca artık yeryüzüne dağılın” emri vardır. Ortada Allah’ın bir emri söz konusudur. Bazı mü’minler camide oturup zikir ve tespihle meşgul olsalar emre aykırı mı hareket etmiş olurlar? Hayır. İlk emir olan “koşun” emri farz olsa da ikinci emir ibahadır. Neden? Tek sebebi uygulamadır. Hz. Peygamber ve sahabe döneminde bu uygulama görülmüş, mezhep imamları döneminde bu uygulamadan yola çıkarak ayetteki emre ibaha emri denmiştir. Buna göre mana “illa dağılın” değil, “dağılabilirsiniz” demektir.

Yine cuma namazıyla ilgili Allah “Cuma günü namaza çağrıldığınız zaman…” buyurmaktadır. Kur’an’da ezana sadece burada temas edilmektedir. Hatta ezan değil, “nida” ifadesi geçmektedir. Kur’an burada yalnızca vakıayı tespit etmektedir. Zaten lafzın siğası meçhuldür. Herhangi bir emir yoktur. Rivayet olarak ezanı nakleden sahabe sayısı da birkaç kişidir. Şimdi dinde ezan olmayacak mıdır? Oysa ezan bir şiardır. Bunu nerden anlıyoruz? Ümmetin, Hz. Peygamber’den beri yaşattığı “uygulama”dan anlıyoruz. Kur’an’daki “nida”nın da bugüne kadar okunan ezan olduğunu tespit ediyoruz.

Cuma namazıyla ilgili Kur’an’da “Cuma günü namaza koşmak ve Allah’ın zikri” ifadesi dışında hiçbir sarahat yoktur. Cuma günü ne zaman hangi vakitte namaza koşulacağına dair bir açıklık yoktur. Bu vaktin öğle vakti olduğunu günümüze kadar gelen uygulamadan anlıyoruz. Bu “uygulama” olmazsa birinin cuma saatini ikindi veya akşama almasının önünde hiçbir engel yoktur. Ayrıca cuma namazı iki rekat olarak farzdır. Bunu da sünnete başvurmaksızın yaşamak mümkün değildir.

AYETTE KASTEDİLENİ RESULULLAH AÇIKLIYOR

Sadece Cuma namazı ile ilgili bu kadar örnek var. Bir örnek de “Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman…” ifadesinde geçen “nida” ile ilgilidir. Nida, ezan demektir. Ezanla ilgili bunun dışında Kur’an’da en ufak bir işaret yoktur. Bu ifade de sadece namaza çağrılmayı beyan eder. Bunun nasıl olacağı ise kapalıdır. İşte sünnet bunun bugün okunmakta olan ezan olduğunu tâ Peygamber hayattayken ortaya koymuştur. Namaza böyle çağrılır. Bunun dışındaki herhangi bir çağırma bid’attir, istikametten sapmadır, sünnete muhalefettir. Hal böyle iken sünnet görmezlikten gelinerek amel edebilmek mümkün müdür?!

Ayetlerde zekat vermek, infak etmek, hatta ihtiyaç fazlasını vermek ifadeleri geçmektedir. O kadar ki, bugün zekat vermenin ihtiyaçtan fazlasını vermek olduğunu söyleyen türediler çıkmıştır. Elbette bir mü’min durumuna göre ihtiyaçtan fazlasını da verebilir. Bunda bir problem yok. Peki ihtiyaçtan fazlasını vermek farz mıdır? Hayır. Çünkü uygulamadan anlıyoruz ki, ihtiyaçtan fazlası verilmeyebilir.

Borç ayetinde Allah “Onu yazın” buyurur. (Bakara, 282) İlk anlaşılan emrin vucup ifade etmesidir. Ama bu emir, nedb/tavsiye emridir. Neden? Çünkü uygulama bunun böyle olduğunu göstermektedir. Mezhep imamları bu uygulamayı görmeseydi, ittifakla bunun mendup olduğunu söylemezlerdi.

Abdest ayetindeki (Maide, 6) ihtilaf malumdur. Ayakları yıkamak mı, meshetmek mi gerekir? Zahiren mesh bile ileri sürülebilir. Çünkü atıf en yakın yere olur. Bu, Şia’nın tercihidir. Ancak ehl-i sünnetin tercih ettiği okuyuşun da gramer açısından dayanakları vardır. Ayrıca hem sünnet hem de pek çok sahabe uygulaması ayakların yıkandığına delalet etmektedir. Kısaca Kur’an’a bakılsa net bir şey ortaya çıkmayacaktır. İşte ayetten kastedilenin ne olduğunu gösteren tek şey uygulamadır. Hz. Peygamber ve ashap ayaklarını yıkamıştır.

Yine abdest ayeti: “Ey iman edenler! Namaz kılmaya kalkacağınız zaman…” Buradan şayet sadece Kur’an dersek, her namaza kalkıldığında abdest almanın farz olduğu anlaşılır. Oysa Hz. Peygamber uygulamalarıyla birkaç abdestle birkaç vakit namaz kılmanın caiz olduğunu göstermiştir. (Buharî, Vudû, 57; Tirmizî, Taharet, 60) Bu, öyle bir kişinin haberi de değildir. Ümmetin, Peygamber’den tevarüs ettiği bir uygulamadır.

Prof. Dr. Yavuz Köktaş / Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Öğretim Üyesi

Yazının tamamı için tıklayınız...