Atmosferin Deterjanı

Uzaydan bakıldığında Dünya saniyede kırk defadan fazla meydana gelen şimşeklerle ışıldıyor. Dünya'nın atmosferindeki bu müthiş enerjinin çok önemli etkileri var.

2021'de Science dergisinde yayımlanan bir araştırmaya göre, şimşek çakmalarıyla çok yüksek miktarda atmosfer temizleyici madde meydana geliyor! Atmosferin deterjanı olarak da bilinen hidroksil radikali atmosferi insan kaynaklı birçok kirleticiden arındırıyor. Bu araştırmaya ilişkin Penn State Üniversitesi’nden yapılan açıklamada, şimşeklerin azot, oksijen ve su moleküllerini ayırdığı, azot monoksit, ozon ve hidroksil radikali oluşturduğu belirtiliyor.

Şimşekler ozon oluşturarak da atmosferi temizliyor; çünkü ozon da hidroksil radikalinin oluşmasını sağlıyor. Troposferde, yani atmosferin alt tabakasında az miktarda ozon bulunmasının gerekli olduğu, hidroksil radikalinin ana kaynağının ozon olduğu belirtiliyor. Troposferin üstündeki tabaka olan stratosferdeki ozon da bizi Güneş'in zararlı UV ışınlarından koruyor.

Fakat motorlu araç ve endüstriyel faaliyetlerden kaynaklanan kimyasal maddelerin Güneş ışığında reaksiyona girmesiyle oluşan yüzeye yakın ozon insanlara ve çevreye zarar verebiliyor. 2023’de California Üniversitesi’nden yapılan açıklamaya göre, hidroksil radikali olmasaydı insan kaynaklı kirletici maddelerin çoğu atmosferde birikmeye devam ederdi!

Şimşeklerin önemli bir rolü daha var. Azot canlı sistemlerinin önemli bir bileşeni; ancak atmosferin yaklaşık %80'i azot gazından oluştuğu halde bazı mikroorganizmalar dışında hiçbir canlı gaz halindeki azotu kullanamıyor. Atomlarının arasındaki bağ çok kuvvetli ve bunları ayırmak için çok fazla enerji gerekiyor. (Topraktaki bakteriler azotu bitkilerin kullanabileceği hale dönüştürebiliyor.) Şimşeklerin çevresinde sıcaklık yaklaşık 30.000 dereceye ulaşabiliyor!

Şimşek çakmalarıyla azot molekülü atomlarına ayrılıyor. Serbest kalan azot atomları atmosferdeki oksijenle birleşiyor. Bu süreç sonunda oluşan nitrat yağmur suyuyla toprağa ulaşıyor ve bitkilerce kullanılıyor. Gök gürültülü, bol şimşekli havalarda yağan yağmurlar bitkilere gübre taşıyor!

Bu mucizevî temizliği kısaca özetlersek…

Şimşek çaktığında havadaki azot (N₂) ve oksijen (O₂) yüksek sıcaklık nedeniyle tepkimeye giriyor. Bu tepkime sonucu azot oksitler oluşuyor. Azot oksitler, daha sonra troposferde (yeryüzüne yakın katmanda) ozon (O₃) oluşumuna katkı sağlıyor. Ozon, kirleticileri parçalayarak atmosferi bir anlamda “temizliyor”.

Şimşek genellikle yağmurla birlikte görülüyor biliyorsunuz. Yağmur damlaları havada asılı duran toz, polen, kirleticiler gibi parçacıkları toplayarak yeryüzüne indiriyor. Bu olay “ıslak çökelme” ya da doğal hava temizliği olarak biliniyor.

Şimşek sırasında ortaya çıkan enerjinin ürettiği negatif iyonlar havayı ferah ve daha temiz hissettirebiliyor (özellikle yağmur sonrası oluşan “temiz hava” hissi bundan kaynaklanıyor).

O halde:

"(Öyle yapın ki,) Üzerinize gökten sağanak (bol miktarda yağmur) yağdırsın." (Nuh Suresi, 11)

(Zafer Bilim Araştırma Dergisi, Haziran)